Biliyorsun, Sorumlusun: TEMA Vakfı 2024’ün Çevre Olaylarını Değerlendirdi

2024 yılı, hem ülkemizde hem de dünya genelinde ekokırım (doğa tahribatı) tesirlerini ağır olarak hissettiğimiz bir yıl oldu. Toprak erozyonu, yabanî madencilik, sürdürülebilir olmayan endüstrileşme faaliyetlerinden kaynaklanan arazi tahribatı, su varlıklarının azalması ve ziyan görmesi, besin güvenliğine yönelik tehditler, iklim krizinin tetiklediği afetler ve biyolojik çeşitlilik kaybı bu yılın en çarpıcı problemleri olarak öne çıktı.

Kömür odaklı güç siyasetleri ve IV. Küme metalik madencilik (altın, gümüş, bakır, nikel vb.)  faaliyetleri doğal varlıklarımıza önemli ziyanlar verdi. Yıl sonunda Güç ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından açıklanan 2024-2028 Stratejik Plan’da maden, petrol ve doğalgaz arama-çıkarma faaliyetleri ile nükleer güç kapasitesinin artırılacağının belirtilmesi ise gelecekte ekokırımın şiddetleneceğine dair tasaları artırdı. Ayrıca, geçtiğimiz yıl kentlerde ve kırsal alanlarda tabiata uyumlu olmayan planlama ve yapılaşma baskısı, ekosistem üzerindeki olumsuz tesirleri daha da derinleştirdi.

Tüm bu kuvvetli tabloya karşın, tabiat muhafaza gayretleri sayesinde umut verici gelişmeler de yaşandı. TEMA Vakfı olarak, tabiat için kararlılıkla çalışan, ömrü ve doğal varlıklarımızı savunan her bir yurttaşımıza teşekkür ediyoruz. Sizler için hazırladığımız bu derlemede, 2024 yılında tabiat müdafaa eforlarımızı güçlendiren olumlu adımları ve ekosistemimizi tehdit eden olumsuz gelişmeleri bir ortaya getirerek, etraf gündemine dair kapsamlı bir bakış sunmak istedik.

Yeni bir yılı karşılarken, “Biliyorsun, Sorumlusun” diyerek doğayı müdafaanın hepimizin ortak sorumluluğu olduğunu ve toplumun her kesiminin iş birliği içinde hareket etmesi gerektiğini biliyor, daha sürdürülebilir bir gelecek için daima birlikte adımlar atmayı hedefliyoruz.

2024’ün Olumlu Etraf Haberleri 

Avdan’dan hoş haber

Denizli’nin Tavas ilçesine bağlı Avdan köyünde yapılması planlanan kömür madeni kapasite artışına ait “Çevresel Tesir Değerlendirmesi (ÇED) Olumlu” kararı, Avdan Platformu’nun açtığı dava sonucunda mahkeme tarafından iptal edildi.

Avdanlıların kararlı ve haklı çabası ile elde edilen bu kıymetli karar, çevreyi ve geleceğimizi savunma eforunun ne kadar değerli olduğunu bir defa daha ortaya koydu. 

Eskişehir’i maden çöplüğüne çevirecek projeye iptal kararı çıktı

Eskişehir Sivrihisar’da, 10 yılı aşkın müddettir faaliyet gösteren Kaymaz Altın Madeni’nin üçüncü atık barajı inşa etme ve kapasite artışı talebine yönelik verilen “ÇED Olumlu” kararı, mahkeme tarafından iptal edildi. 

Maden projesi kapsamında, her gün 149 kamyon cevherin Çanakkale’den Eskişehir’e taşınacağı tespit edilmişti. Ayrıyeten gerçekleştirdiğimiz çalışmalarla, daha birçok vilayetten de Eskişehir’e cevher taşıma sürecinin planlandığını ortaya koymuştuk.

Bu iptal kararıyla bölgenin doğal varlıklarını ve halk sıhhatini tehdit edecek bir adımın önü kesilmiş oldu.

Zeytin, madene galip geldi

1 Mart 2022 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan Maden Yönetmeliği’nde yapılan değişiklik ile zeytinlikler, güç hedefli madencilik faaliyetlerine açılmıştı. Yönetmelik değişikliğine karşı açtığımız davada Danıştay 8. Dairesi, bu düzenlemeyi hukuka alışılmamış bularak iptal etti. Bu karar ile zeytinliklerimiz maden faaliyetlerine karşı korunmuş oldu. 

Kazdağları’nda felspat ocağı kararı yargıdan geri döndü

Çanakkale’nin Bayramiç ilçesine bağlı Yanıklar köyünde yapılması planlanan Feldspat Ocağı Projesi’nin “ÇED Gerekli Değildir” kararı mahkeme tarafından iptal edildi. Kararda, projenin doğal varlıklara önemli ziyan vereceği ve kümülatif tesir değerlendirmesinin yapılmadığı münasebet olarak gösterildi. Bölgedeki öteki IV. Küme metalik madencilik projeleri için de emsal kararların verilmesini bekliyoruz. 

Nejla Işık, “İlham Veren Kadın” seçildi

Akbelen Ormanı için kömür madenine karşı yıllardır gayret veren İkizköy muhtarı Nejla Işık, uğraşıyla herkese örnek olarak BBC’nin İlham Veren 100 Kadın listesine girdi. Ekoloji gayretinde bayanların varlığı, dayanışması ve yarattıkları fark hepimize umut vermeyi sürdürüyor. 

Belçika, ekokırımı kabahat olarak kabul eden birinci Avrupa ülkesi oldu

Belçika, “ekokırımı” cürüm kabul eden birinci Avrupa ülkesi olarak bir prensip imza attı. Bu tarihi karar, doğal etrafın korunması ve ekolojik tahribatlara karşı tesirli yasal tedbirler alınması konusunda kıymetli bir adım teşkil ediyor.

Ülkemizde de ekosisteme, doğal ve kültürel etrafa telafisi imkânsız ziyanlar veren, canlıların hayat hakkını tehdit eden her türlü faaliyetin Ceza Kanunu’na nazaran hata olarak tanımlanması ve bu faaliyetlerin müsaade süreçleri dâhil olmak üzere tüm hatalıların cezalandırılması için “Ekokırım Yasası”nın bir an evvel hazırlanarak yürürlüğe girmesi gerekiyor.

2024’ün Olumsuz Etraf Haberleri

İliç’te göz nazaran göre gelen felaket

13 Şubat’ta Erzincan’ın İliç ilçesinde faaliyet gösteren Çöpler Altın Madeni’nde yaşanan felaket, 9 maden çalışanının hayatını kaybetmesine neden oldu. Madende meydana gelen göçük ile başta siyanür olmak üzere çok sayıda zehirli kimyasal atığın Fırat Havzası’na karışması, doğal varlıklarımız üzerinde geri dönüşü imkânsız bir kirlilik yarattı.

Aynı maden alanında 21 Haziran 2022’de de siyanür solüsyonu borusunun patlaması sonucunda tonlarca kimyasal etrafa yayılmıştı. Vahşi madencilik faaliyetleri, her geçen gün şiddetini artırarak doğal varlıklarımızı ve insan hayatını tehdit etmeye devam ediyor.

Depremler ikincil felaketlere yol açmasın

6 Şubat zelzelelerinin üzerinden neredeyse 2 yıl geçti. Fakat enkaz atıkları hâlâ itinasız depolanıyor ve insan sıhhati ile doğal alanları tehdit etmeye devam ediyor. Hatay’da Milleyha Kuş Cenneti’ne dökülen enkaz atıkları için de hâlâ bir tahlil bulunmadı. Doğal hayat ve biyolojik çeşitlilik için kritik değere sahip bu alanların hemen korunması gerekiyor.

Yeniden yapılanma sürecinde konut gereksinimini karşılamak ismine yürütülen çalışmalar da doğal alanları tahrip ediyor. Ne yazık ki zeytinlikler, hem enkaz atıkları hem de yapılaşma baskısı altında. 

TEMA Vakfı olarak konut projelerinin planlanmasında toplumsal, ekonomik ve ekolojik bedellerin gözetilmesi ve sarsıntı bölgelerinde halkın iştirakiyle bütüncül bir planlama süreci işletilmesi gerektiğinin altını çiziyoruz.

Doğa savunucusu Reşit Kibar katledildi!

Artvin Hopa’da ormanlık alanda yapılmak istenen projeye karşı tabiatını, ormanını ve toprağını koruyan Reşit Kibar, ağaç kesim ihalesini alan şirket yetkilisi tarafından açılan ateş nedeniyle hayatını kaybetti. 

TEMA Vakfı olarak mezarı başında hürmetle andığımız Reşit Kibar’ın ağaçları korumak için gösterdiği cüret, bizlere tüm canlıların hayat hakkına hürmet duyulması gerektiğini her zaman hatırlatacak. 

Hatice Teyze para cezasına çarptırıldı

Denizli’nin Tavas ilçesindeki Avdan köyünde yaşayan 75 yaşındaki Hatice Kocalar, Danıştay’ın yürütmeyi durdurma kararına karşın tarlasına giren kömür madeni şirketi yetkililerini darp ettiği teziyle yargılandı ve para cezasına çarptırıldı. 

“Toprağına sahip çıkan hatalı olamaz.” diyen Hatice Teyze’nin haklı uğraşını destekliyor ve toprağını, havasını, suyunu koruyan hiç kimsenin cezalandırılmaması gerektiğini bir defa daha vurguluyoruz.                                              

Bayramiç, Kirazlı olmasın!

Çanakkale Bayramiç’te yapılması planlanan Halilağa Bakır Madeni projesi hakkında verilen “ÇED Olumlu” kararının iptaline yönelik başlattığımız türel süreçte birinci davayı kazanmıştık. Lakin, 2009/7 Genelgesi ile ÇED raporuna eklemeler yapılarak yine “ÇED Olumlu” kararı alındı. Bu karara karşı açtığımız ikinci davada, eksper raporu projenin olumsuz tesirlerini açıkça ortaya koymasına karşın, mahkeme kelam konusu tespitleri yok sayarak davamızı reddetti. 

Ruhsat alanı yaklaşık 8.000 futbol alanı büyüklüğünde olan maden projesi hayata geçerse Çanakkale’de 100.000’den fazla insanın bir yılda kullanacağı suyu tüketecek ve bölgedeki tarımsal üretimle birlikte tüm canlı ömrünü tehdit edecek.  Bu nedenle Danıştay’a yaptığımız itiraz müracaatının lehimize sonuçlanmasını umuyoruz.

Türkiye için zaman daralıyor, kömürden hemen çıkılmalı!

Bu yıl, Bakü’de düzenlenen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği 29. Taraflar Konferansı (COP29), iklim finansmanını ana gündem olarak ele aldı. Lakin, iklim krizinin artan olumsuz tesirlerinden sorumlu ülkeler tarihî yükümlülüklerini yerine getirmekte yetersiz kalırken; sel, kuraklık ve çok hava olaylarından en çok etkilenen ülkelerin iklim adaleti talepleri giderek artıyor. Ayrıyeten COP29’un 300 milyar dolarlık finansman amacı, büyük petrol ve gaz şirketlerinin yıllık 400 milyar doları bulan devasa kârlarının yanında epey yetersiz kaldı.

Türkiye ise ulusal iklim ve güç siyasetlerindeki eksikliklerle öne çıktı. Dorukta açıklanan 2053 Uzun Periyotlu İklim Stratejisi, kömürden çıkış yahut fosil yakıtları terk etme konusunda somut amaçlar içermiyor. Güç ve Olağan Kaynaklar Bakanlığı’nın 2024-2028 Stratejik Planı da kömür, nükleer ve madenciliğe ait yatırımları artırmayı öngörüyor.

TEMA Vakfı olarak iklim kriziyle çabada, tüm kesimlerin iş birliği içinde tabiat ile uyumlu bir hayat modelinin kurulmasına katkı sağlamaları ve mevcut siyasetlerin güçlendirilmesi gerektiğini savunuyoruz.

İklim krizi felaketleri artırıyor

2024 yılı, sıcaklık ortalamalarının rekor kırdığı ve iklim değişikliğinin tesirlerinin daha net hissedildiği bir yıl oldu. Dünya Meteoroloji Örgütü, 1,5°C sonunun artık tehdit altında olduğunu açıklarken, dünya genelinde sel, fırtına ve kasırga üzere afetlerin şiddeti arttı ve bilimsel çalışmalar bu afetlerin tesirlerini direkt iklim değişikliğiyle ilişkilendirdi.

Londra’da yapılan bir araştırma, “Yüzyılın Kasırgası” olarak isimlendirilen ve en az 16 kişinin hayatını kaybetmesine neden olan Milton Kasırgası’nın iklim değişikliği olmasaydı Kategori 2 düzeyinde, yani daha düşük bir şiddette gerçekleşeceğini ortaya koydu. Tekrar 2024’te meydana gelen Helene Kasırgası ise 232 kişinin hayatını kaybetmesine yol açtı. Bu datalar, iklim krizinin ömürlerimiz üzerindeki yıkıcı tesirini bir sefer daha gözler önüne serdi.

Bilimsel araştırmaların da gösterdiği üzere, sıcaklık artışının ana nedeni insan kaynaklı sera gazı emisyonlarıdır. Bu doğrultuda sıcak hava dalgalarına karşı toplum sıhhatini koruyacak ahenk siyasetlerinin hayata geçirilmesi ve adil iklim siyasetlerinin uygulanmasının hayati ehemmiyet taşımaktadır.

Türkiye nüfusunun %92’si kirli hava soluyor

Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) her yıl Türkiye’deki hava kirliliği ve sıhhat üzerinde ki tesirlerini ele alarak hazırladığı Kara Rapor’un datalarına nazaran, ülke nüfusunun %92’si kirli hava soluyor. İzmir, Ankara ve İstanbul üzere büyük kentlerde hava kirliliği ulusal hudut kıymetlerin üzerinde seyrediyor. Bu durum, yalnızca çevresel bir sorun değil, tıpkı vakitte önemli bir halk sıhhati krizine işaret ediyor.

Örneğin, Hakkari’de PM2,5 seviyesi 5 µg/m3 ‘ün altına düşürülmüş olsaydı, hava kirliliği kaynaklı 230 mevtin % 41’i önlenebilirdi. Hava kirliliğine bağlı mevt oranlarında Hakkari’yi Batman, Şırnak, Muş, Malatya, Iğdır, Şanlıurfa, Ağrı, Osmaniye ve Gaziantep üzere vilayetler takip ediyor. Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) kıymetlerine nazaran, hava kirliliğine bağlı ölümlerin sayısal olarak en fazla olduğu vilayetler ise 8 bin 357 mevtle İstanbul, 4 bin 852 mevtle İzmir ve 3 bin 657 mevtle Bursa.

Temiz hava siyasetlerinin uygulanması ve hem gezegenimizin hem de toplum sıhhatinin korunması ismine kömür başta olmak üzere fosil yakıtların terk edilmesi gerektiğini tekrar hatırlatıyoruz.

Marmara Denizi’nde müsilaj tehlikesi devam ediyor

2021 yılında Marmara Denizi’ni kaplayarak büyük bir etraf felaketine dönüşen müsilaj, Erdek Körfezi’nde yine görüldü.  Vakfımızın Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Mustafa Sarı, Ekim ayında yapılan dalışlarda 10-24 metre derinlikte müsilaj tespit edildiğini ve tedbir alınmadığı takdirde ilkbahar ve yaz aylarında Marmara Denizi için önemli riskler doğabileceğini belirtti. Bu durum, denizlerdeki organik atık ölçüsünün artışı, deniz suyu sıcaklığındaki yükselme ve denizlerdeki katmanlaşma üzere etkenlerle deniz ekosistemini olumsuz etkiliyor. 

Marmara Denizi’nin kirlilik yükünün ivedilikle azaltılması, denizlere arıtılmadan atık boşaltılmasının durdurulması ve su varlıklarımızın korunması için kararlı adımlar atılması gerektiğinin altını çiziyoruz. 

Gerede Çayı pak aksın!

Bolu’dan Zonguldak’a kadar uzanan ve yüzlerce köy ile binlerce canlıyı besleyen Gerede Çayı,  2024 yılında bir ömür çabası verdi. Bölgedeki fabrikaların atıklarının çaya boşaltılmasıyla yıllardır devam eden kirlilik, toplu balık ve büyükbaş hayvan vefatlarına neden olurken, köylerde ise hayatı olumsuz etkiliyor. 

Gerede Çayı’nı yok eden bu kirliliğe “dur” demek için Gerede Çayı Pak Aksın Platformu ile birlikte kirlenmeye yol açan tüm kaynakların denetim altına alınması, fabrikaların kontrollerinin artırılması ve mevcut kirliliğin giderilmesi için uğraş ediyor ve yetkililere davetlerimizi sürdürüyoruz.

İzmir’de yaklaşık 2.200 futbol alanı büyüklüğünde orman alanı yandı

2024 yılı, orman yangınları ile tekrar yüreklerin yandığı bir yıl oldu. Yangınlara karşı her vakit hazırlıklı olmamız gerektiğini hatırlatan 2021’deki orman yangınları, Çanakkale’de büyük bir tabiat tahribatına neden olmuştu. Bu sene de İzmir’de birçok yerde meydana gelen orman yangınları hepimizi derinden üzdü. 13 Ağustos’ta İzmir Karşıyaka’nın Yamanlar Dağı’ndaki ormanlık alanda başlayıp, Çiğli ve Bornova ilçelerinin hudutlarına yayılan bu yangın, 5 günlük uğraş sonucunda denetim altına alınabildi. Orman dışı alanların da ziyan gördüğü bu büyük yangında yaklaşık 1.650 hektar (2.200 futbol alanı büyüklüğünde) orman alanı tahrip oldu.

Orman Kanunu’nun EK-16 hususu ormanları tehdit ediyor

2024 yılında, 6831 Sayılı Orman Kanunu’ndaki EK-16. husus kapsamında yayımlanan beş kararname ile 23 vilayette toplam 1.444 hektar orman alanının (yaklaşık 2.000 futbol sahası) orman sonları dışına çıkarılması kararı alındı. Böylece kanunun yürürlüğe girdiği 28 Nisan 2017 tarihinden itibaren EK-16. husus uygulamalarıyla 39 vilayetteki yaklaşık 600 noktada, 3.100 hektar (yaklaşık 4.140 futbol sahası) orman alanının satışı ya da imara açılması mümkün kılındı.

TEMA Vakfı olarak orman varlığımızı tehdit eden ve orman cürümlerinin artışına neden olabilecek bu kararın, yürürlükten kaldırılmasını tekrar talep ediyoruz. Yapılan uygulamaları yakından takip ediyor ve hukuka ters durumları yargıya taşıyoruz.

Unutmamalıyız ki ormanlarımızı korumak yalnızca çevresel sürdürülebilirlik için değil, gelecek jenerasyonlara daha yaşanılabilir bir dünya bırakmak için de hayati değer taşıyor.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı